మహాత్మా గాంధీ: జననం నుండి మరణం వరకు - UPSC, TGPSC, APPSC కోసం సమగ్ర విశ్లేషణ
భాగం 1: ఆవిర్భావం - ఒక నాయకుడి నిర్మాణం (1869-1914)
మోహన్‌దాస్ కరంచంద్ గాంధీ, ఒక సిగ్గుపడే న్యాయవాది నుండి భారతదేశ స్వాతంత్ర్యోద్యమాన్ని నడిపించిన శక్తివంతమైన 'మహాత్మా'గా మారిన ప్రస్థానం, కేవలం యాదృచ్ఛిక సంఘటనల సమాహారం కాదు. అది అతని బాల్యం నుండి వచ్చిన నైతిక పునాదులు, పాశ్చాత్య దేశాలలో పొందిన మేధోపరమైన ప్రేరణ, మరియు దక్షిణాఫ్రికాలో ఎదుర్కొన్న కఠిన వాస్తవాల మధ్య జరిగిన ఒక క్రమానుగత పరిణామం. ఈ ప్రారంభ సంవత్సరాలు అతని భవిష్యత్ రాజకీయ-ఆధ్యాత్మిక విధానానికి మరియు 'సత్యాగ్రహం' అనే అమోఘమైన ఆయుధం యొక్క ఆవిర్భావానికి పునాదులు వేశాయి.
1.1 జననం, కుటుంబ నేపథ్యం మరియు విద్య
మోహన్‌దాస్ కరంచంద్ గాంధీ అక్టోబర్ 2, 1869న గుజరాత్‌లోని పోర్‌బందర్‌లో జన్మించారు. అతని కుటుంబ నేపథ్యం అతని వ్యక్తిత్వాన్ని తీర్చిదిద్దడంలో కీలక పాత్ర పోషించింది. అతని తండ్రి, కరంచంద్ గాంధీ, పోర్‌బందర్ సంస్థానానికి దివాన్‌గా పనిచేయడం వల్ల, గాంధీకి చిన్నతనం నుండే రాజకీయ, పరిపాలనా వాతావరణం పరిచయమైంది. అయితే, అతనిపై గాఢమైన ముద్ర వేసింది అతని తల్లి పుత్లీబాయి. ఆమె తీవ్రమైన మత విశ్వాసాలు కలిగిన మహిళ. ఆమె నుండి గాంధీ ఉపవాసం, స్వీయ-శుద్ధి, ప్రార్థన మరియు విభిన్న మతాల పట్ల సహనం వంటి విలువలను నేర్చుకున్నారు. ఈ నైతిక మరియు ఆధ్యాత్మిక శిక్షణే అతని భవిష్యత్ అహింసా సిద్ధాంతానికి బీజాలు వేసింది.
గాంధీ తన ప్రాథమిక విద్యను రాజ్‌కోట్‌లో అభ్యసించారు. 9 సంవత్సరాల వయస్సులో స్థానిక పాఠశాలలో చేరి, అంకగణితం, చరిత్ర, భూగోళం వంటి ప్రాథమిక అంశాలను నేర్చుకున్నారు. 11 సంవత్సరాల వయస్సులో రాజ్‌కోట్‌లోని ఆల్ఫ్రెడ్ హైస్కూల్‌లో చేరారు. అతను సగటు విద్యార్థిగా, సిగ్గుపడే స్వభావంతో, క్రీడలపై ఆసక్తి లేకుండా ఉండేవారు.
1.2 ఇంగ్లాండ్‌లో న్యాయవాద విద్య మరియు పాశ్చాత్య ప్రభావాలు
1888లో, 18 సంవత్సరాల వయస్సులో, గాంధీ లండన్‌లోని ఇన్నర్ టెంపుల్‌లో న్యాయశాస్త్రం (బారిస్టర్) అభ్యసించడానికి వెళ్లారు. ఈ ప్రయాణం అతని జీవితంలో ఒక ముఖ్యమైన మలుపు. మొదట్లో, అతను పాశ్చాత్య సంస్కృతిని, ముఖ్యంగా దుస్తులు, నృత్యం వంటివాటిని అనుకరించడానికి ప్రయత్నించారు. అయితే, త్వరలోనే అతను తన మూలాల యొక్క ప్రాముఖ్యతను గ్రహించారు.
లండన్‌లోని అనుభవం అతనికి కేవలం న్యాయ పట్టాను మాత్రమే ఇవ్వలేదు, అతని ఆలోచనా విధానాన్ని కూడా విస్తృతం చేసింది. అక్కడ అతను లండన్ వెజిటేరియన్ సొసైటీలో చేరి, హెన్రీ సాల్ట్ వంటి రచయితలచే ప్రభావితులయ్యారు. థియోసాఫికల్ సొసైటీ సభ్యుల ప్రోత్సాహంతో, అతను మొదటిసారిగా భగవద్గీతను ఆంగ్ల అనువాదంలో చదివారు. ఇది అతనిపై చెరగని ముద్ర వేసింది. అదే సమయంలో, లియో టాల్‌స్టాయ్ యొక్క "The Kingdom of God Is Within You" మరియు జాన్ రస్కిన్ యొక్క "Unto This Last" వంటి రచనలు అతని అహింస, సర్వోదయ సిద్ధాంతాలకు తాత్విక పునాదిని అందించాయి. ఈ విధంగా, లండన్‌లో అతని నైతిక విశ్వాసాలకు ఒక స్పష్టమైన మేధోపరమైన మరియు తాత్విక రూపం లభించింది.
1.3 దక్షిణాఫ్రికా: జాతి వివక్షతో ముఖాముఖి
1893లో, ఒక భారతీయ వాణిజ్య సంస్థ తరపున న్యాయవాదిగా పనిచేయడానికి గాంధీ దక్షిణాఫ్రికాకు వెళ్లారు. అక్కడ అతను ఎదుర్కొన్న తీవ్రమైన జాతి వివక్ష అతని జీవిత గమనాన్ని మార్చివేసింది. పీటర్‌మారిట్జ్‌బర్గ్‌లో, చెల్లుబాటు అయ్యే ఫస్ట్-క్లాస్ టికెట్ ఉన్నప్పటికీ, అతను శ్వేతజాతీయుడు కాదనే కారణంతో రైలు పెట్టె నుండి బయటకు నెట్టివేయబడిన సంఘటన అతనిలో అన్యాయంపై పోరాడాలనే సంకల్పాన్ని రగిలించింది. ఈ అవమానం వ్యక్తిగతమైనదిగా కాకుండా, తన దేశ ప్రజలందరికీ జరుగుతున్న అన్యాయంగా అతను భావించారు.
1.4 సత్యాగ్రహం యొక్క ప్రయోగశాల: దక్షిణాఫ్రికాలో పోరాటాలు మరియు విజయాలు
దక్షిణాఫ్రికాలోని కఠినమైన వాస్తవికత, లండన్‌లో అతను గ్రహించిన సిద్ధాంతాలను ఆచరణలో పెట్టడానికి ఒక ఉత్ప్రేరకంగా పనిచేసింది. ఇక్కడే గాంధీ తన రాజకీయ ఆయుధమైన 'సత్యాగ్రహం'ను అభివృద్ధి చేసి, ప్రయోగించారు. సత్యాగ్రహం అంటే 'సత్యం కోసం పట్టుబట్టడం' లేదా 'సత్య శక్తి'. ఇది అహింసను మూలధర్మంగా, సహాయ నిరాకరణ మరియు ఉపవాసదీక్షను ఆయుధాలుగా చేసుకుని చేసే ఒక నైతిక పోరాటం.
సెప్టెంబర్ 11, 1906న, దక్షిణాఫ్రికా ప్రభుత్వం భారతీయులను నిర్బంధంగా నమోదు చేసుకోమని ఆదేశించే 'ఆసియాటిక్ రిజిస్ట్రేషన్ యాక్ట్'కు వ్యతిరేకంగా అతను తన సత్యాగ్రహాన్ని మొదటిసారిగా ప్రారంభించారు. దాదాపు రెండు దశాబ్దాల పాటు, అతను అక్కడి భారతీయుల హక్కుల కోసం అనేక పోరాటాలు చేసి, కొన్ని ముఖ్యమైన విజయాలు సాధించారు. దక్షిణాఫ్రికా గాంధీకి ఒక 'ప్రయోగశాల'గా మారింది. ఇక్కడ అతను తన సిద్ధాంతాలను పరీక్షించి, మెరుగుపరిచి, వాటి ప్రభావాన్ని ప్రత్యక్షంగా చూశారు. ఈ అనుభవమే భారతదేశంలో ఒక బృహత్తర స్వాతంత్ర్యోద్యమాన్ని నడిపించడానికి అవసరమైన ఆత్మవిశ్వాసాన్ని మరియు వ్యూహాత్మక నైపుణ్యాన్ని అందించింది.
భాగం 2: భారత రాజకీయ రంగ ప్రవేశం మరియు తొలి విజయాలు (1915-1919)
దక్షిణాఫ్రికాలో తన సత్యాగ్రహ ప్రయోగాలను విజయవంతంగా ముగించుకుని, 1915లో భారతదేశానికి తిరిగి వచ్చిన గాంధీ, వెంటనే జాతీయ రాజకీయాల్లోకి దూకలేదు. బదులుగా, అతను వ్యూహాత్మకంగా స్థానిక సమస్యలను ఎంచుకుని, తన అహింసా పద్ధతులను భారత గడ్డపై పరీక్షించారు. చంపారన్, అహ్మదాబాద్, మరియు ఖేడా ఉద్యమాలు కేవలం మూడు వేర్వేరు పోరాటాలు కావు; అవి గాంధీ యొక్క వ్యూహాత్మక "పైలట్ ప్రాజెక్టులు". ఈ విజయాలు అతన్ని జాతీయ నాయకుడిగా నిలబెట్టడమే కాకుండా, భవిష్యత్ దేశవ్యాప్త ఉద్యమాలకు పునాది వేశాయి.
2.1 భారతదేశానికి పునరాగమనం మరియు దేశ పరిస్థితుల అధ్యయనం
1915లో గాంధీ భారతదేశానికి తిరిగి వచ్చినప్పుడు, అతనికి జాతీయ కాంగ్రెస్ నాయకులతో పరిచయాలు ఉన్నప్పటికీ, దేశ వాస్తవ పరిస్థితులపై పూర్తి అవగాహన లేదు. అతని రాజకీయ గురువు, గోపాల కృష్ణ గోఖలే సలహా మేరకు, అతను ఒక సంవత్సరం పాటు దేశవ్యాప్తంగా పర్యటించి, రైళ్లు, సామాన్య ప్రజలతో కలిసి ప్రయాణించి, వారి సమస్యలను, ఆకాంక్షలను ప్రత్యక్షంగా అర్థం చేసుకోవడానికి ప్రయత్నించారు. ఈ పర్యటన అతనికి భారతదేశంలోని పేదరికం, దోపిడీ మరియు సామాజిక సమస్యలపై లోతైన అవగాహనను కల్పించింది.
2.2 చంపారన్ సత్యాగ్రహం (1917): తొలి శాసనోల్లంఘన
భారతదేశంలో గాంధీ చేపట్టిన మొదటి ప్రధాన ఉద్యమం బీహార్‌లోని చంపారన్‌లో జరిగింది. అక్కడ, బ్రిటిష్ తోటల యజమానులు 'టింకాఠియా' అనే పద్ధతి కింద, స్థానిక రైతులను వారి భూమిలో 3/20వ వంతులో నీలిమందును బలవంతంగా పండించమని, దానిని తక్కువ ధరకు అమ్మమని నిర్బంధించేవారు. రాజ్ కుమార్ శుక్లా అనే ఒక స్థానిక రైతు ఆహ్వానం మేరకు గాంధీ చంపారన్ చేరుకున్నారు.
గాంధీ, రాజేంద్ర ప్రసాద్ వంటి న్యాయవాదులతో కలిసి, రైతుల వాంగ్మూలాలను నమోదు చేయడం ప్రారంభించారు. బ్రిటిష్ అధికారులు అతన్ని జిల్లా విడిచి వెళ్ళమని ఆదేశించినప్పుడు, అతను ఆ ఆదేశాన్ని ధిక్కరించారు. "నేను చట్టాన్ని ఉల్లంఘిస్తున్నాను, కానీ నా అంతరాత్మ చెప్పే ఉన్నతమైన చట్టానికి కట్టుబడి ఉన్నాను" అని ప్రకటించారు. ఇది భారతదేశంలో గాంధీ చేపట్టిన మొదటి శాసనోల్లంఘన. చివరికి, ప్రభుత్వం వెనక్కి తగ్గి, ఒక విచారణ కమిటీని ఏర్పాటు చేసింది, అందులో గాంధీ కూడా సభ్యుడు. ఈ కమిటీ సిఫార్సుల మేరకు, టింకాఠియా పద్ధతి రద్దు చేయబడింది మరియు రైతులకు అక్రమంగా వసూలు చేసిన మొత్తంలో 25% పరిహారంగా తిరిగి ఇవ్వబడింది. ఈ విజయం భారతదేశంలో గాంధీ యొక్క మొదటి విజయవంతమైన సత్యాగ్రహంగా నిలిచింది మరియు అతన్ని జాతీయ దృష్టికి తీసుకువచ్చింది.
2.3 అహ్మదాబాద్ మిల్లు కార్మికుల సమ్మె (1918): తొలి నిరాహార దీక్ష
చంపారన్ తర్వాత, గాంధీ తన సొంత రాష్ట్రమైన గుజరాత్‌లోని అహ్మదాబాద్‌లో పత్తి మిల్లు కార్మికులు మరియు యజమానుల మధ్య వివాదంలో జోక్యం చేసుకున్నారు. ప్లేగు మహమ్మారి ముగిసిన తర్వాత, యజమానులు 'ప్లేగు బోనస్'ను నిలిపివేయాలని నిర్ణయించారు. దీనికి వ్యతిరేకంగా కార్మికులు 35% వేతన పెంపును డిమాండ్ చేశారు. యజమానులు కేవలం 20% పెంపునకు మాత్రమే అంగీకరించారు.
గాంధీ ఈ సమస్యను విశ్లేషించి, కార్మికుల డిమాండ్ న్యాయమైనదని నిర్ధారించారు. అతను కార్మికులను సమ్మెకు ప్రోత్సహించారు, అయితే అహింసా మార్గాన్ని వీడకూడదని షరతు పెట్టారు. సమ్మె కొనసాగుతున్న కొద్దీ కార్మికులలో నిరాశ ఆవరించడం గమనించిన గాంధీ, వారి సంకల్పాన్ని బలపరచడానికి మరియు యజమానులపై నైతిక ఒత్తిడి తీసుకురావడానికి, తన జీవితంలో మొదటిసారిగా నిరాహార దీక్షను ఒక రాజకీయ ఆయుధంగా ప్రయోగించారు. అతని దీక్షతో, యజమానులు దిగివచ్చి, వివాదాన్ని ఒక మధ్యవర్తికి అప్పగించడానికి అంగీకరించారు, అతను చివరికి కార్మికులకు 35% వేతన పెంపును మంజూరు చేశారు.
2.4 ఖేడా సత్యాగ్రహం (1918): తొలి సహాయ నిరాకరణ
అదే సంవత్సరం, గుజరాత్‌లోని ఖేడా జిల్లాలో తీవ్రమైన కరువు కారణంగా పంటలు విఫలమయ్యాయి. ప్రభుత్వ నిబంధనల ప్రకారం, పంట దిగుబడి సాధారణంలో నాలుగింట ఒక వంతు కంటే తక్కువగా ఉంటే, రైతులు భూమి శిస్తు నుండి పూర్తి మినహాయింపుకు అర్హులు. అయినప్పటికీ, అధికారులు పూర్తి శిస్తు చెల్లించాలని రైతులను బలవంతం చేశారు.
గాంధీ, సర్దార్ వల్లభాయ్ పటేల్‌తో కలిసి, ఈ ఉద్యమానికి నాయకత్వం వహించారు. అతను రైతులను పన్నులు చెల్లించవద్దని, సహాయ నిరాకరణ చేయమని పిలుపునిచ్చారు. ఇది గాంధీ నాయకత్వంలో భారతదేశంలో జరిగిన మొదటి సహాయ నిరాకరణ ఉద్యమం. రైతులు ప్రభుత్వ వేధింపులను, ఆస్తుల జప్తులను ధైర్యంగా ఎదుర్కొన్నారు. అనేక నెలల పోరాటం తర్వాత, ప్రభుత్వం ఒక ఒప్పందానికి వచ్చింది: పన్నులు చెల్లించగల స్థోమత ఉన్నవారు మాత్రమే చెల్లించాలని, మిగిలిన వారికి మాఫీ ఇవ్వబడుతుందని ప్రకటించింది. ఈ ఉద్యమం వల్లభాయ్ పటేల్‌ను ఒక ముఖ్యమైన జాతీయ నాయకుడిగా నిలబెట్టింది.
ఈ మూడు ఉద్యమాల ద్వారా, గాంధీ తన సత్యాగ్రహ ఆయుధాగారంలోని విభిన్న వ్యూహాలను (శాసనోల్లంఘన, నిరాహార దీక్ష, సహాయ నిరాకరణ) భారత పరిస్థితులకు అనుగుణంగా విజయవంతంగా పరీక్షించారు. ఇది 1920లో దేశవ్యాప్త ఉద్యమాన్ని ప్రారంభించడానికి అవసరమైన ఆత్మవిశ్వాసాన్ని, ప్రజా మద్దతును మరియు వ్యవస్థీకృత పునాదిని అతనికి అందించింది.
భాగం 3: జాతీయోద్యమానికి సారథ్యం (1920-1939)
1920ల ప్రారంభం నాటికి, గాంధీ భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ యొక్క తిరుగులేని నాయకుడిగా ఆవిర్భవించారు. అతను కాంగ్రెస్‌ను కేవలం విద్యావంతుల చర్చా వేదిక నుండి, సామాన్య ప్రజలను సమీకరించగల ఒక ప్రజా ఉద్యమ సంస్థగా మార్చారు. సహాయ నిరాకరణ మరియు శాసనోల్లంఘన ఉద్యమాల ద్వారా, అతను బ్రిటిష్ సామ్రాజ్యం యొక్క పునాదులను కదిలించారు. ఈ రెండు ఉద్యమాల మధ్య వ్యత్యాసం కేవలం కాలక్రమంలోనే కాదు, వాటి లక్ష్యాలు, వ్యూహాలు మరియు ప్రజల భాగస్వామ్యంలో కూడా ఉంది. సహాయ నిరాకరణ ఉద్యమం ఒక 'శిక్షణా' దశ అయితే, శాసనోల్లంఘన ఉద్యమం 'పూర్ణ స్వరాజ్' కోసం చేసిన ప్రత్యక్ష దాడి.
3.1 సహాయ నిరాకరణ ఉద్యమం (1920-22)
1919లో బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం ప్రవేశపెట్టిన రౌలట్ చట్టం (విచారణ లేకుండా ఎవరినైనా నిర్బంధించే అధికారం), అమృత్‌సర్‌లోని జలియన్‌వాలా బాగ్‌లో జరిగిన దారుణ మారణకాండ, మరియు మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం తర్వాత టర్కీ సుల్తాన్ (ఖలీఫా) పట్ల బ్రిటిష్ వారి వైఖరికి వ్యతిరేకంగా భారత ముస్లింలు ప్రారంభించిన ఖిలాఫత్ ఉద్యమం వంటి సంఘటనలు దేశవ్యాప్తంగా తీవ్ర ఆగ్రహాన్ని రేకెత్తించాయి.
ఈ నేపథ్యంలో, గాంధీ బ్రిటిష్ ప్రభుత్వానికి వ్యతిరేకంగా ఒక దేశవ్యాప్త అహింసాయుత సహాయ నిరాకరణ ఉద్యమానికి పిలుపునిచ్చారు. 1920 సెప్టెంబర్‌లో కలకత్తాలో జరిగిన కాంగ్రెస్ ప్రత్యేక సమావేశంలో ఈ తీర్మానం ఆమోదించబడింది. ఈ ఉద్యమ కార్యక్రమాలలో భాగంగా:
ప్రభుత్వ పాఠశాలలు, కళాశాలలు, న్యాయస్థానాలను బహిష్కరించడం.
విదేశీ వస్తువులను, ముఖ్యంగా వస్త్రాలను బహిష్కరించడం మరియు స్వదేశీ వస్తువులను, ఖాదీని ప్రోత్సహించడం.
ప్రభుత్వం ఇచ్చిన బిరుదులు, గౌరవ పదవులను త్యజించడం.
ప్రభుత్వ ఉద్యోగాలకు రాజీనామా చేయడం.
ఈ ఉద్యమం యొక్క లక్ష్యం బ్రిటిష్ పాలనలో 'స్వరాజ్యం' సాధించడం. ఇది గాంధీ నేతృత్వంలోని మొదటి సామూహిక ప్రజా ఉద్యమం మరియు దీనికి అపూర్వమైన స్పందన లభించింది. ముఖ్యంగా ఖిలాఫత్ ఉద్యమంతో కలవడం వల్ల హిందూ-ముస్లిం ఐక్యతకు ఇది ప్రతీకగా నిలిచింది.
విరమణ: అయితే, ఫిబ్రవరి 1922లో, ఉత్తరప్రదేశ్‌లోని చౌరీ చౌరా అనే గ్రామంలో, ఉద్యమంలో పాల్గొంటున్న నిరసనకారులు ఒక పోలీస్ స్టేషన్‌కు నిప్పుపెట్టడంతో 22 మంది పోలీసులు సజీవ దహనమయ్యారు. ఈ హింసాత్మక సంఘటనతో గాంధీ తీవ్రంగా కలత చెందారు. ఉద్యమం తన అహింసా మార్గం నుండి వైదొలగిందని భావించి, అతను ఫిబ్రవరి 12, 1922న ఉద్యమాన్ని వెంటనే నిలిపివేశారు. ఈ ఏకపక్ష నిర్ణయం జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ వంటి అనేక మంది కాంగ్రెస్ నాయకులచే తీవ్రంగా విమర్శించబడింది, కానీ గాంధీ తన సిద్ధాంతాలకు కట్టుబడి ఉన్నారు.
3.2 శాసనోల్లంఘన ఉద్యమం మరియు దండి యాత్ర (1930)
సహాయ నిరాకరణ ఉద్యమం తర్వాత దాదాపు ఒక దశాబ్దం పాటు గాంధీ నిర్మాణాత్మక కార్యక్రమాలపై దృష్టి సారించారు. 1929లో జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ అధ్యక్షతన లాహోర్‌లో జరిగిన చారిత్రాత్మక కాంగ్రెస్ సమావేశంలో 'పూర్ణ స్వరాజ్' (సంపూర్ణ స్వాతంత్ర్యం) ను కాంగ్రెస్ లక్ష్యంగా ప్రకటించారు. ఈ లక్ష్య సాధన కోసం, గాంధీ శాసనోల్లంఘన ఉద్యమాన్ని ప్రారంభించాలని నిర్ణయించుకున్నారు.
ఈ ఉద్యమానికి నాందిగా, అతను బ్రిటిష్ వారి ఉప్పు గుత్తాధిపత్యాన్ని సవాలు చేయడానికి ఎంచుకున్నారు. ఉప్పు అనేది ప్రతి భారతీయుడి, ముఖ్యంగా పేదల నిత్యావసర వస్తువు. దానిపై పన్ను విధించడం బ్రిటిష్ పాలన యొక్క దోపిడీ స్వభావానికి ప్రతీకగా గాంధీ భావించారు.
మార్చి 12, 1930న, గాంధీ తన సబర్మతి ఆశ్రమం నుండి 78 మంది ఎంపిక చేసిన అనుచరులతో చారిత్రాత్మక దండి యాత్రను ప్రారంభించారు. 24 రోజుల పాటు, 240 మైళ్ళు (సుమారు 386 కి.మీ) నడిచి, ఏప్రిల్ 6న గుజరాత్ తీరంలోని దండి గ్రామానికి చేరుకున్నారు. అక్కడ, అతను సముద్రపు నీటి నుండి ఉప్పును తయారు చేసి, బ్రిటిష్ ఉప్పు చట్టాన్ని బహిరంగంగా ఉల్లంఘించారు. ఈ సంఘటన దేశవ్యాప్తంగా శాసనోల్లంఘన ఉద్యమానికి స్ఫూర్తినిచ్చింది. ప్రజలు ఉప్పు చట్టాలను ఉల్లంఘించారు, విదేశీ వస్తువులను బహిష్కరించారు, మరియు పన్నుల చెల్లింపును నిరాకరించారు. దండి యాత్ర ప్రపంచ దృష్టిని ఆకర్షించి, బ్రిటిష్ పాలన యొక్క నైతిక అధికారాన్ని తీవ్రంగా దెబ్బతీసింది.
3.3 గాంధీ-ఇర్విన్ ఒప్పందం మరియు రెండవ రౌండ్ టేబుల్ సమావేశం
ఉద్యమ తీవ్రత మరియు అంతర్జాతీయ ఒత్తిడికి ప్రతిస్పందనగా, అప్పటి వైస్రాయ్ లార్డ్ ఇర్విన్ గాంధీతో చర్చలకు సిద్ధపడ్డారు. మార్చి 5, 1931న, వారి మధ్య గాంధీ-ఇర్విన్ ఒప్పందం కుదిరింది. ఈ ఒప్పందం ప్రకారం:
కాంగ్రెస్ శాసనోల్లంఘన ఉద్యమాన్ని నిలిపివేయాలి.
కాంగ్రెస్ లండన్‌లో జరిగే రెండవ రౌండ్ టేబుల్ సమావేశంలో పాల్గొనాలి.
ప్రభుత్వం హింసాత్మక నేరాలకు పాల్పడని రాజకీయ ఖైదీలందరినీ విడుదల చేయాలి.
సముద్ర తీర ప్రాంతాల ప్రజలు తమ సొంత ఉపయోగం కోసం ఉప్పును తయారు చేసుకోవడానికి అనుమతించాలి.
ఈ ఒప్పందం ప్రకారం, గాంధీ కాంగ్రెస్ ఏకైక ప్రతినిధిగా లండన్ సమావేశానికి హాజరయ్యారు. అయితే, మైనారిటీల ప్రాతినిధ్యం మరియు ఇతర రాజ్యాంగ సంస్కరణలపై ఏకాభిప్రాయం కుదరకపోవడంతో సమావేశం విఫలమైంది. నిరాశతో భారతదేశానికి తిరిగి వచ్చిన గాంధీ, ప్రభుత్వం ఒప్పందాన్ని ఉల్లంఘించి, అణచివేతను పునఃప్రారంభించడంతో, ఉద్యమాన్ని పునరుద్ధరించారు. కానీ, ప్రభుత్వం ఈసారి తీవ్రమైన అణచివేత చర్యలతో ఉద్యమాన్ని అణిచివేసింది.
భాగం 4: స్వాతంత్ర్యం దిశగా చివరి పోరాటం (1939-1948)
గాంధీ జీవితంలోని చివరి దశాబ్దం అత్యంత వేగవంతమైన, నాటకీయమైన మరియు విషాదకరమైన సంఘటనలతో నిండి ఉంది. రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం నేపథ్యంలో, అతను స్వాతంత్ర్యం కోసం తన చివరి మరియు అత్యంత తీవ్రమైన పోరాటానికి పిలుపునిచ్చారు. "డూ ఆర్ డై" నినాదం అతని వ్యూహంలో ఒక ముఖ్యమైన మార్పును సూచిస్తుంది. అయితే, దేశ విభజనను ఆపలేకపోవడం అతని రాజకీయ జీవితంలో ఒక పెద్ద వైఫల్యం. ఈ రాజకీయ ఓటమి మధ్య, నౌఖాలీలో మత సామరస్యం కోసం అతను చేసిన యాత్ర అతని నైతిక శక్తికి మరియు మానవతావాదానికి నిలువుటద్దం పట్టింది.
4.1 క్విట్ ఇండియా ఉద్యమం (1942): "డూ ఆర్ డై" పిలుపు
రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం ప్రారంభమైనప్పుడు, బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం భారతీయులను సంప్రదించకుండానే భారతదేశాన్ని యుద్ధంలో భాగస్వామిని చేసింది. యుద్ధంలో భారతీయుల మద్దతును పొందడానికి, బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం 1942లో సర్ స్టాఫర్డ్ క్రిప్స్ నేతృత్వంలో ఒక మిషన్‌ను పంపింది. యుద్ధం తర్వాత భారతదేశానికి 'డొమినియన్ హోదా' ఇస్తామని క్రిప్స్ ప్రతిపాదించారు. అయితే, తక్షణ స్వాతంత్ర్యం కోరుతున్న కాంగ్రెస్ ఈ ప్రతిపాదనలను తిరస్కరించింది.
క్రిప్స్ మిషన్ వైఫల్యం తర్వాత, గాంధీ బ్రిటిష్ పాలనను తక్షణమే అంతం చేయాలని డిమాండ్ చేస్తూ తన చివరి ప్రజా ఉద్యమానికి సిద్ధమయ్యారు. ఆగస్టు 8, 1942న, బొంబాయిలోని గోవాలియా ట్యాంక్ మైదాన్‌లో (ప్రస్తుతం ఆగస్ట్ క్రాంతి మైదాన్) జరిగిన అఖిల భారత కాంగ్రెస్ కమిటీ సమావేశంలో, చారిత్రాత్మక "క్విట్ ఇండియా" (భారత్ ఛోడో) తీర్మానం ఆమోదించబడింది. ఈ సందర్భంగా గాంధీ ప్రజలకు "డూ ఆర్ డై" (చేయండి లేదా చావండి) అనే శక్తివంతమైన నినాదాన్ని ఇచ్చారు. దీని అర్థం, "మనం భారతదేశానికి స్వేచ్ఛను సాధిస్తాం లేదా ఆ ప్రయత్నంలో చనిపోతాం".
బ్రిటిష్ ప్రతిస్పందన: ప్రభుత్వం ఈ పిలుపునకు క్రూరంగా స్పందించింది. తీర్మానం ఆమోదించిన మరుసటి రోజే, గాంధీ, నెహ్రూ, పటేల్ సహా కాంగ్రెస్ అగ్ర నాయకులందరినీ అరెస్టు చేసి జైలులో పెట్టింది. నాయకులు లేకపోయినప్పటికీ, ఉద్యమం স্বতঃস্ফূর্তంగా దేశవ్యాప్తంగా వ్యాపించింది. ప్రజలు ప్రభుత్వ కార్యాలయాలపై దాడులు చేశారు, రైల్వే లైన్లను ధ్వంసం చేశారు, మరియు అనేక ప్రాంతాలలో సమాంతర ప్రభుత్వాలను ఏర్పాటు చేశారు. ఇది నాయకులు లేని ప్రజా విప్లవంగా మారింది.
4.2 విభజన రాజకీయాలు మరియు గాంధీ పాత్ర
రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం ముగిసిన తర్వాత, బ్రిటన్‌లో అధికారంలోకి వచ్చిన లేబర్ పార్టీ ప్రభుత్వం భారతదేశానికి స్వాతంత్ర్యం ఇవ్వడానికి చర్చలు ప్రారంభించింది. అయితే, ఈ సమయానికి మహమ్మద్ అలీ జిన్నా నేతృత్వంలోని ముస్లిం లీగ్, ముస్లింలకు ప్రత్యేక దేశం (పాకిస్తాన్) కావాలనే డిమాండ్‌ను బలంగా ముందుకు తెచ్చింది.
గాంధీ భారతదేశ విభజనను తన జీవితాంతం తీవ్రంగా వ్యతిరేకించారు. అతను దానిని "ఒక పాపం"గా మరియు "నా శవం మీద మాత్రమే దేశ విభజన జరుగుతుంది" అని ప్రకటించారు. అతను ఐక్య భారతదేశం కోసం జిన్నాతో సహా అనేక మంది నాయకులతో చర్చలు జరిపారు. అయినప్పటికీ, పెరుగుతున్న మత ఘర్షణలు, ముఖ్యంగా 1946లో కలకత్తాలో జరిగిన 'డైరెక్ట్ యాక్షన్ డే' హింస, మరియు రాజకీయ వాస్తవికతల నేపథ్యంలో, కాంగ్రెస్ నాయకత్వం (నెహ్రూ మరియు పటేల్ వంటివారు) విభజన అనివార్యమని భావించి, దానికి అంగీకరించారు. గాంధీ నిస్సహాయుడై, తీవ్ర వేదనకు గురయ్యారు.
4.3 నౌఖాలీ యాత్ర: మత సామరస్యం కోసం చివరి ప్రయత్నం
1946-47లో, దేశమంతటా స్వాతంత్ర్య సంబరాల కోసం ఎదురుచూస్తుండగా, బెంగాల్‌లోని నౌఖాలీ మరియు బీహార్‌లలో భయంకరమైన హిందూ-ముస్లిం ఘర్షణలు చెలరేగాయి. వేలాది మంది చంపబడ్డారు మరియు బలవంతపు మత మార్పిడులు జరిగాయి. ఈ వార్తలతో కలత చెందిన 77 ఏళ్ల గాంధీ, ఢిల్లీలోని అధికార రాజకీయాలకు దూరంగా, శాంతిని స్థాపించడానికి నౌఖాలీకి బయలుదేరారు.
అతను చెప్పులు లేకుండా, గ్రామ గ్రామాన పాదయాత్ర చేస్తూ, భయంతో వణికిపోతున్న హిందూ మరియు ముస్లిం ప్రజలను కలిశారు. అతను వారి ఇళ్లలో ఉంటూ, ప్రార్థనా సమావేశాలు నిర్వహిస్తూ, శాంతి మరియు సామరస్యం కోసం విజ్ఞప్తి చేశారు. అతని వ్యక్తిగత ధైర్యం మరియు నైతిక అధికారం నెమ్మదిగా ప్రభావాన్ని చూపాయి, మరియు ఆ ప్రాంతాలలో హింస తగ్గింది. అతని ఈ ప్రయత్నాన్ని మెచ్చుకుంటూ, చివరి వైస్రాయ్ లార్డ్ మౌంట్‌బాటన్ అతన్ని "ఒన్ మ్యాన్ బౌండరీ ఫోర్స్" (ఒక వ్యక్తి సరిహద్దు సైన్యం) అని అభివర్ణించారు.
4.4 స్వాతంత్ర్యం, విభజన విషాదం మరియు హత్య
ఆగస్టు 15, 1947న భారతదేశం స్వాతంత్ర్యం పొందింది. కానీ ఈ స్వాతంత్ర్యం దేశ విభజన అనే మహా విషాదంతో కలిసి వచ్చింది. విభజన సరిహద్దుల వెంబడి అపూర్వమైన హింస, వలసలు మరియు రక్తపాతం జరిగాయి. లక్షలాది మంది నిరాశ్రయులయ్యారు. గాంధీ ఈ హింసతో తీవ్రంగా మనస్తాపం చెందారు మరియు స్వాతంత్ర్య వేడుకలలో పాల్గొనకుండా, కలకత్తాలో శాంతి కోసం ఉపవాస దీక్ష చేశారు.
జనవరి 30, 1948న, ఢిల్లీలోని బిర్లా హౌస్‌లో ప్రార్థనా సమావేశానికి వెళుతుండగా, నాథూరామ్ గాడ్సే అనే హిందూ జాతీయవాది అతన్ని పాయింట్-బ్లాంక్ రేంజ్‌లో మూడుసార్లు కాల్చి చంపాడు. గాంధీ హిందూ-ముస్లిం ఐక్యతను ప్రబోధిస్తూ, పాకిస్తాన్‌కు 55 కోట్ల రూపాయలను ఇవ్వాలని భారత ప్రభుత్వాన్ని ఒప్పించడం ద్వారా హిందువుల ప్రయోజనాలకు ద్రోహం చేశాడని గాడ్సే నమ్మాడు. "హే రామ్" అనే చివరి మాటలతో గాంధీ నేలకొరిగారు. అతని హత్య, అతను జీవితాంతం ఏ సిద్ధాంతం కోసం పోరాడారో (మత సామరస్యం), అదే సిద్ధాంతం కోసం అతను తన ప్రాణాలను అర్పించారనడానికి నిదర్శనం.
భాగం 5: గాంధీ తత్వం మరియు వారసత్వం
మహాత్మా గాంధీ కేవలం ఒక రాజకీయ నాయకుడు లేదా స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడు మాత్రమే కాదు, అతను ఒక గొప్ప తత్వవేత్త మరియు సంఘ సంస్కర్త. అతని రాజకీయ చర్యలన్నీ అతని లోతైన ఆధ్యాత్మిక మరియు నైతిక విశ్వాసాలపై ఆధారపడి ఉన్నాయి. సత్యం, అహింస, సర్వోదయం మరియు గ్రామ స్వరాజ్ వంటి అతని సిద్ధాంతాలు కేవలం భారతదేశ స్వాతంత్ర్యోద్యమానికే పరిమితం కాలేదు, అవి ప్రపంచవ్యాప్తంగా అనేక ఉద్యమాలకు స్ఫూర్తినిచ్చాయి మరియు నేటికీ వాటి ప్రాసంగికతను నిలుపుకున్నాయి.
5.1 సత్యం మరియు అహింస
గాంధీ తత్వానికి పునాది రెండు స్తంభాలు: సత్యం మరియు అహింస. అతనికి, సత్యమే దేవుడు. జీవితం యొక్క అంతిమ లక్ష్యం ఆ సత్యాన్ని గ్రహించడం లేదా ఆత్మ-సాక్షాత్కారం పొందడం. ఈ సత్యాన్ని సాధించడానికి ఏకైక మార్గం అహింస.
గాంధీ దృష్టిలో, అహింస అనేది కేవలం శారీరక హింస చేయకపోవడం మాత్రమే కాదు. అది మనస్సులో, మాటలో, మరియు చేతలో ఎటువంటి హింసాత్మక ఆలోచన లేకుండా ఉండటం. ఇది ప్రతికూల భావన కాదు, ఇది ప్రేమ మరియు కరుణ యొక్క సానుకూల శక్తి. అహింస అనేది బలహీనుల ఆయుధం కాదు, అది మానసికంగా మరియు నైతికంగా అత్యంత బలమైన వారి ఆయుధం అని అతను గట్టిగా నమ్మాడు. సత్యాగ్రహం అనేది ఈ అహింసా శక్తిని అన్యాయం మరియు దోపిడీపై ప్రయోగించే ఒక పద్ధతి.
5.2 సర్వోదయం మరియు గ్రామ స్వరాజ్
గాంధీ యొక్క రాజకీయ, ఆర్థిక మరియు సామాజిక దర్శనం 'సర్వోదయం' మరియు 'గ్రామ స్వరాజ్' అనే భావనలలో ఇమిడి ఉంది.
సర్వోదయం: ఈ పదాన్ని అతను జాన్ రస్కిన్ యొక్క "Unto This Last" నుండి స్వీకరించారు. సర్వోదయం అంటే 'అందరి శ్రేయస్సు' లేదా 'అందరి అభివృద్ధి'. ఇది కేవలం మెజారిటీ ప్రజల అభివృద్ధిని కాకుండా, సమాజంలోని అత్యంత అట్టడుగున ఉన్న, బలహీన వర్గాల వారితో సహా ప్రతి ఒక్కరి అభివృద్ధిని లక్ష్యంగా చేసుకుంటుంది.
గ్రామ స్వరాజ్: గాంధీ ఆదర్శ సమాజం గ్రామ స్వరాజ్ ఆధారంగా నిర్మించబడింది. అతను కేంద్రీకృత, భారీ పారిశ్రామిక నమూనాను వ్యతిరేకించారు. బదులుగా, ప్రతి గ్రామం తన ప్రాథమిక అవసరాలైన ఆహారం, వస్త్రం, మరియు ఆశ్రయం కోసం స్వయం సమృద్ధిగా ఉండాలని ఆకాంక్షించారు. ప్రతి గ్రామం ఒక చిన్న గణతంత్ర రాజ్యంగా, తన వ్యవహారాలను తానే చూసుకునేలా వికేంద్రీకృత పాలనను అతను సమర్థించారు. కుటీర పరిశ్రమలు, చేతివృత్తులు మరియు స్థానిక వనరుల వినియోగానికి అతను ప్రాధాన్యత ఇచ్చారు.
5.3 గాంధీ రచనలు మరియు వాటి ప్రాముఖ్యత
గాంధీ ఒక గొప్ప రచయిత మరియు పత్రికా సంపాదకుడు. తన ఆలోచనలను ప్రజలకు చేరవేయడానికి అతను రచనను ఒక శక్తివంతమైన సాధనంగా ఉపయోగించుకున్నారు. అతని సేకరించిన రచనలు దాదాపు 90 సంపుటాలుగా ఉన్నాయి.
సత్యశోధన (The Story of My Experiments with Truth): ఇది అతని ఆత్మకథ. గుజరాతీలో వ్రాయబడిన ఈ పుస్తకం, అతని జీవితంలోని నిజాయితీ గల ఒప్పుకోళ్లు, అతని ఆధ్యాత్మిక అన్వేషణ మరియు అతని సిద్ధాంతాల పరిణామాన్ని వివరిస్తుంది. ఇది ప్రపంచంలోని అత్యంత ప్రభావవంతమైన ఆత్మకథలలో ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది.
హింద్ స్వరాజ్ (1909): ఈ చిన్న పుస్తకంలో, గాంధీ ఆధునిక పాశ్చాత్య నాగరికత, యంత్రీకరణ, మరియు పార్లమెంటరీ ప్రజాస్వామ్యంపై తన విమర్శను మరియు నిజమైన భారత స్వరాజ్యంపై తన దర్శనాన్ని స్పష్టంగా వివరించారు.
పత్రికలు: అతను 'యంగ్ ఇండియా', 'నవజీవన్', మరియు 'హరిజన్' వంటి పత్రికల ద్వారా తన అభిప్రాయాలను క్రమం తప్పకుండా ప్రచారం చేశారు. అంటరానితనం నిర్మూలన, హిందూ-ముస్లిం ఐక్యత, మరియు స్వదేశీ వంటి అంశాలపై విస్తృతంగా రాశారు.
5.4 ఆధునిక భారతదేశం మరియు ప్రపంచంపై గాంధీ ప్రభావం
గాంధీ వారసత్వం భారతదేశ స్వాతంత్ర్యంతో ముగియలేదు. అతని ప్రభావం దేశ, కాల సరిహద్దులను దాటింది.
భారతదేశంపై ప్రభావం: అతను స్వాతంత్ర్యోద్యమాన్ని ఒక ప్రజా ఉద్యమంగా మార్చారు. అంటరానితనం, కుల వివక్ష వంటి సామాజిక రుగ్మతలపై పోరాడారు. అతని గ్రామ స్వరాజ్ భావనలు భారత రాజ్యాంగంలోని పంచాయతీ రాజ్ వ్యవస్థకు స్ఫూర్తినిచ్చాయి.
ప్రపంచంపై ప్రభావం: అతని సత్యాగ్రహ మరియు అహింసా పద్ధతులు ప్రపంచవ్యాప్తంగా పౌర హక్కులు మరియు స్వేచ్ఛ కోసం పోరాడుతున్న అనేక ఉద్యమాలకు ప్రేరణగా నిలిచాయి. అమెరికాలో మార్టిన్ లూథర్ కింగ్ జూనియర్ యొక్క పౌర హక్కుల ఉద్యమం, దక్షిణాఫ్రికాలో నెల్సన్ మండేలా యొక్క వర్ణవివక్ష వ్యతిరేక పోరాటం గాంధీ మార్గం నుండి ప్రేరణ పొందాయి. పర్యావరణ పరిరక్షణ, శాంతి మరియు అహింస కోసం పోరాడుతున్న నేటి ఉద్యమకారులకు కూడా గాంధీ ఒక స్ఫూర్తి ప్రదాత.
ఆల్బర్ట్ ఐన్‌స్టీన్ అన్నట్లుగా, "రాబోయే తరాలకు ఇలాంటి మనిషి ఒకరు ఎప్పుడైనా భూమి మీద రక్త మాంసాలతో నడిచాడు అంటే నమ్మడం కష్టం". ఇది గాంధీ యొక్క అసాధారణ జీవితానికి మరియు అతని శాశ్వత వారసత్వానికి నిదర్శనం.
పరీక్షల కోసం ముఖ్యమైన పట్టికలు
పట్టిక 1: గాంధీజీ జీవితంలోని ముఖ్య సంఘటనల కాలక్రమ పట్టిక
పట్టిక 2: గాంధీజీ నేతృత్వంలోని ప్రధాన జాతీయ ఉద్యమాల తులనాత్మక విశ్లేషణ
సైట్ చేయబడిన సోర్స్‌లు
1. మహాత్మా గాంధీ | జాతిపిత | స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడు - The Global Indian, https://www.globalindian.com/te/%E0%B0%AA%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B1%8A%E0%B0%AB%E0%B1%86%E0%B1%96%E0%B0%B2%E0%B1%8D%E0%B0%B8%E0%B1%8D/%E0%B0%AE%E0%B0%B9%E0%B0%BE%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%AE%E0%B0%BE-%E0%B0%97%E0%B0%BE%E0%B0%82%E0%B0%A7%E0%B1%80/ 2. Mahatma Gandhi - Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Mahatma_Gandhi 3. Books Read by Gandhi (76 books) - Goodreads, https://www.goodreads.com/list/show/18789.Books_Read_by_Gandhi 4. సత్యాగ్రహం - వికీపీడియా, https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%B8%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%AF%E0%B0%BE%E0%B0%97%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B0%B9%E0%B0%82 5. [Solved] కింది వాటిలో సరైన కాలక్రమ క్రమం ఏది? - Testbook, https://testbook.com/question-answer/te/which-among-the-following-is-the-correct-chronolog--5f15b43fd03d320d0e14f7ec 6. చంపారన్ సత్యాగ్రహం - వికీపీడియా, https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%9A%E0%B0%82%E0%B0%AA%E0%B0%BE%E0%B0%B0%E0%B0%A8%E0%B1%8D_%E0%B0%B8%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%AF%E0%B0%BE%E0%B0%97%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B0%B9%E0%B0%82 7. [Solved] ______ భారతదేశంలో మహాత్మా గాంధీ యొక్క మొదటి విజయ - Testbook, https://testbook.com/question-answer/te/______-was-mahatma-gandhis-first-successful-s--601402786308b3d2236cdd73 8. సహాయ నిరాకరణ ఉద్యమం - Adda247, https://www.adda247.com/jobs/wp-content/uploads/sites/9/2023/05/28122203/Non-Cooperation-Movement-Telugu.pdf 9. సహాయ నిరాకరణ ఎందుకు మొదలెట్టారు..?-Namasthe Telangana, https://www.ntnews.com/study-material/history/indian-history/non-cooperation-movement-in-india-509759 10. [Solved] చౌరి - చౌరా సంఘటన ఏ సంవత్సరంలో జరిగింది? - Testbook, https://testbook.com/question-answer/te/the-chauri-chaura-incident-took-place-in-the-year--63e629b1edc4f2a4d207e71a 11. సహాయ నిరాకరణోద్యమం - వికీపీడియా, https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%B8%E0%B0%B9%E0%B0%BE%E0%B0%AF_%E0%B0%A8%E0%B0%BF%E0%B0%B0%E0%B0%BE%E0%B0%95%E0%B0%B0%E0%B0%A3%E0%B1%8B%E0%B0%A6%E0%B1%8D%E0%B0%AF%E0%B0%AE%E0%B0%82 12. [Solved] శాసనోల్లంఘన ఉద్యమం మరియు సహాయ నిరాకరణ ఉద్యమ, https://testbook.com/question-answer/te/with-reference-to-the-difference-between-the-civil--5fbc01bcc7e303b364c04df3 13. శాసనోల్లంఘన ఉద్యమం మరియు తరువాత MCQ Quiz in తెలుగు - Objective Question with Answer for The Civil Disobedience Movement and later - Testbook, https://testbook.com/objective-questions/te/mcq-on-the-civil-disobedience-movement-and-later--5eea6a1239140f30f369ed0a 14. [Solved] 'చౌరి చౌరా' సంఘటనలో హింస తరువాత ఏ ఉద్యమం నిలిప - Testbook, https://testbook.com/question-answer/te/which-movement-was-called-off-following-the-violen--5e9d7a5df60d5d4fde78cd63 15. చౌరీ చౌరా సంఘటన - వికీపీడియా, https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%9A%E0%B1%8C%E0%B0%B0%E0%B1%80_%E0%B0%9A%E0%B1%8C%E0%B0%B0%E0%B0%BE_%E0%B0%B8%E0%B0%82%E0%B0%98%E0%B0%9F%E0%B0%A8 16. ఉప్పు సత్యాగ్రహం | Salt March Indian history - Sakshi, https://www.sakshi.com/news/education/salt-march-indian-history-429145 17. ఉప్పు సత్యాగ్రహం ఎందుకు చేయాల్సి వచ్చింది ? - Quora, https://te.quora.com/%E0%B0%89%E0%B0%AA%E0%B1%8D%E0%B0%AA%E0%B1%81-%E0%B0%B8%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%AF%E0%B0%BE%E0%B0%97%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B0%B9%E0%B0%82-%E0%B0%8E%E0%B0%82%E0%B0%A6%E0%B1%81%E0%B0%95%E0%B1%81 18. అసామాన్య పోరాటం దండి సత్యాగ్రహం | Dr Nagasuri Venugopal Guest Column On Dandi Satyagraha | Sakshi, https://www.sakshi.com/telugu-news/guest-columns/dr-nagasuri-venugopal-guest-column-dandi-satyagraha-1354923 19. [Solved] మహాత్మా గాంధీ చేపట్టిన దండి యాత్ర ఏ సంవత్సరం - Testbook, https://testbook.com/question-answer/te/in-which-year-was-the-dandi-march-by-mahatma-gandh--666976939fda73360b9d777e 20. [Solved] ఉప్పు సత్యాగ్రహాన్ని ప్రవేశపెట్టడం ద్వారా - Testbook, https://testbook.com/question-answer/te/mahatma-gandhi-headed-to-_________-to-end-the-salt--627f0c2e7983963fdbe2e083 21. [Solved] 1930 మార్చి 12 న మహాత్మా గాంధీ ఉప్పు యాత్ర లేదా దం - Testbook, https://testbook.com/question-answer/te/mahatma-gandhi-started-the-salt-march-on-12-march--6262289db6888727b477b6d7 22. [Solved] క్విట్ ఇండియా ఉద్యమం యొక్క మరొక పేరు ఏమిటి? - Testbook, https://testbook.com/question-answer/te/what-was-the-another-name-of-quit-india-movement--5f72e887d257a3f0dc1342f9 23. Quit India Movement Anniversary,క్విట్ ఇండియా.. ప్రజలే నాయకులుగా ముందుండి నడిపిన తుది స్వాతంత్ర పోరాటం - Samayam Telugu, https://telugu.samayam.com/latest-news/india-news/the-quit-india-movement-one-of-the-most-significant-events-in-history-of-india-freedom-struggle/articleshow/85170858.cms 24. క్విట్ ఇండియా:విద్రోహాలు, విప్లవ స్ఫూర్తి | Quit India Movement-NGTS-Editorial, https://www.andhrajyothy.com/2022/editorial/quit-india-movementngtseditorial-757583.html 25. [తెలుగు] స్వాతంత్రం కోసం విభజన (1939-1947) MCQ [Free Telugu PDF] - Objective Question Answer for Freedom to Partition (1939-1947) Quiz - Download Now! - Testbook, https://testbook.com/objective-questions/te/mcq-on-freedom-to-partition-1939-1947--5eea6a1239140f30f369ed0d 26. క్విట్ ఇండియా ఉద్యమం - వికీపీడియా, https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%95%E0%B1%8D%E0%B0%B5%E0%B0%BF%E0%B0%9F%E0%B1%8D_%E0%B0%87%E0%B0%82%E0%B0%A1%E0%B0%BF%E0%B0%AF%E0%B0%BE_%E0%B0%89%E0%B0%A6%E0%B1%8D%E0%B0%AF%E0%B0%AE%E0%B0%82 27. క్విట్ ఇండియా ఉద్యమం: తేదీ, చరిత్ర మరియు ... - Azgar Ali Mohammad, https://azgaralimd.blogspot.com/2023/08/quit-india-movement-date-history-and.html?m=0 28. స్వాతంత్య్రోద్యమం – Site Title - WordPress.com, https://fivevedas.wordpress.com/tag/%E0%B0%B8%E0%B1%8D%E0%B0%B5%E0%B0%BE%E0%B0%A4%E0%B0%82%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%AF%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B1%8B%E0%B0%A6%E0%B1%8D%E0%B0%AF%E0%B0%AE%E0%B0%82/ 29. Noakhali: Where Gandhi waged the battle for India - National Herald, https://www.nationalheraldindia.com/india/noakhali-where-gandhi-waged-the-battle-for-india 30. నాథూరామ్ గాడ్సే - వికీపీడియా, https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%A8%E0%B0%BE%E0%B0%A5%E0%B1%82%E0%B0%B0%E0%B0%BE%E0%B0%AE%E0%B1%8D_%E0%B0%97%E0%B0%BE%E0%B0%A1%E0%B1%8D%E0%B0%B8%E0%B1%87 31. సత్య శోధన లేక ఆత్మకథ by Mahatma Gandhi - Goodreads, https://www.goodreads.com/book/show/23309229 32. గాంధీని మహాత్ముడిగా, జాతిపితగా ఎవరు పిలిచారు? - Quora, https://te.quora.com/%E0%B0%97%E0%B0%BE%E0%B0%82%E0%B0%A7%E0%B1%80%E0%B0%A8%E0%B0%BF-%E0%B0%AE%E0%B0%B9%E0%B0%BE%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%AE%E0%B1%81%E0%B0%A1%E0%B0%BF%E0%B0%97%E0%B0%BE 33. సత్యశోధన - వికీసోర్స్, https://te.wikisource.org/wiki/%E0%B0%B8%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%AF%E0%B0%B6%E0%B1%8B%E0%B0%A7%E0%B0%A8 34. The Best Books on Gandhi | Five Books Expert Recommendations, https://fivebooks.com/best-books/gandhi-ramachandra-guha/ 35. మహాత్మా గాంధీ - వికీపీడియా, https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%AE%E0%B0%B9%E0%B0%BE%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%AE%E0%B0%BE_%E0%B0%97%E0%B0%BE%E0%B0%82%E0%B0%A7%E0%B1%80 36. గాంధీజీ ఆత్మకథ - పుస్తకం.నెట్, https://pustakam.net/?p=17466
Social Plugin